TPSP Kraków

Zaczynam cykl artykułów o TPSP, czyli Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Polsce.
Jestem od kilku lat członkiem TPSP Lublin,  organizuję tam spotkania autorskie z poetami z cyklu, który tworzymy z Mariuszem Boberem "Uwierz swoim skrzydłom z Polihistorem", prowadzę profil TPSP na fb i reklamuję wystawy gdzie mogę...w planach mamy jeszcze organizacje plenerów dla członków TPSP.
Chcę pokazać historię Towarzystwa- jak wpływało na kulturę w kraju, jakie miało zasługi...ponieważ w tym roku mija 50 rocznica od założenia TPSP Lublin.
Cykl zaczynam od historii krakowskiego towarzystwa, które powstało jako pierwsze i  może pochlubić się takimi wystawami jak debiutanckie : Jana Matejki, Ju­liana Fałata, Włodzimierza Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Jó­zefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego!!!
Oczywiście ... ktoś zaraz powie, że Lublin to nie Kraków, ale to nie znaczy, że teraz nie możemy stworzyć równie atrakcyjnego pod względem kulturalnym miejsca jakim jest Kraków ..tutaj u nas : )

Więcej informacji:
http://palac-sztuki.krakow.pl/tpsp/historia/

cyt
"Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie powstało w 1854 roku, jako pierwsza tego typu instytucja na ziemiach polskich. Inicjatorem jego powołania był Walery Wielogłowski, który stanął na czele komitetu założycielskiego i opracował szkic statutu, na któ­rym Towarzystwo miało oprzeć swoją działalność. Posiedzenie inau­gurujące działalność Towarzystwa odbyło się 21 stycznia 1854 roku w gmachu Szkoły Technicznej przy ul. Gołębiej 22, a przewodniczył mu Ambroży Grabowski. Przyjęto na nim statut, wcześniej zatwierdzo­ny przez władze w Wiedniu, i wybrano członków pierwszej Dyrekcji z Władysławem Sanguszką jako prezesem, Henrykiem Wodzickim jako wiceprezesem i Walerym Wielogłowskim jako sekretarzem.

Zasady funkcjonowania Towarzystwa i jego struktura organizacyjna skonstruowane zostały w nawiązaniu do wzorów analogicznych insty­tucji zagranicznych. Był to związek akcjonariuszy prowadzący dzia­łalność w oparciu o kapitał pochodzący z wpłat na emitowane przez TPSP akcje. W myśl postanowień statutu najwyższą władzą Towarzystwa, podejmującą decyzje w sprawach mających kluczowe znaczenie dla jego istnienia, było Zgromadzenie Ogólne Członków Zwyczajnych, odby­wające swoje posiedzenia raz do roku. Organem powołanym do zarzą­dzania majątkiem Towarzystwa, kierowania jego bieżącą działalnością i reprezentowania go na zewnątrz była Dyrekcja, na czele której stał Prezes. Wszelkie sprawy administracyjne należały do kompetencji sekreta­rza.

Zasadniczym celem, jaki postawiło sobie Towarzystwo było budze­nie i szerzenie zamiłowania do sztuk pięknych w kraju, oraz moralne i materyalne wspieranie artystów polskich. Realizacji tak szeroko za­kreślonych zadań służyły różnorodne inicjatywy, spośród których naj­ważniejszą była organizacja wystaw nieustających. Dawały one artystom, zwłaszcza Polakom z Galicji i z Królestwa, możliwość prezentowania swojego dorobku przed rodzimą publicznością, zaś publicz­ności tej zapewniały przegląd sił współczesnego malarstwa i stwarzały szansę dokonania zakupu interesujących ją dzieł sztuki. Zwyczajem stał się udział w wystawach TPSP także artystów zagranicznych (głów­nie z Wiednia, Berlina, Drezna, Paryża, Pragi, Mediolanu), ale z cza­sem ilość ich prac malała na rzecz twórców polskich. Początkowo wystawy poświęcone były przede wszystkim malarstwu, czasem obej­mowały także rzeźbę i plany architektoniczne. Sale TPSP, przez wiele lat jedynej instytucji wystawienniczej w Krakowie, stały się miejscem debiutów najwybitniejszych artystów polskich m.in. Jana Matejki, Ju­liana Fałata, Włodzimierza Tetmajera, Stanisława Wyspiańskiego, Jó­zefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego i innych. Trwałym zapisem ekspozycyjnej działalności TPSP były wydawane przez nie katalogi wystaw, które odbywały się w salach Towarzystwa.

Formą pomocy materialnej udzielanej artystom, a jednocześnie spo­sobem na pozyskanie nowych członków, był zakup najciekawszych prac prezentowanych w danym roku na wystawie i rozlosowywanie ich wśród akcjonariuszy. Co roku Towarzystwo wydawało też tzw. premię, w po­staci ryciny lub reprodukcji obrazu o wyjątkowej wartości artystycz­nej. Otrzymywał ją bezpłatnie każdy jego członek, co z jednej strony przyczyniało się do popularyzacji sztuki polskiej wśród szerokich krę­gów społecznych, z drugiej zaś było największą zachętą do wstępowa­nia w poczet akcjonariuszy Towarzystwa.

Poza wspomnianym już prawem do corocznej premii i do udziału w losowaniu dzieł sztuki specjalnie na ten cel zakupionych, statut Towarzystwa zapewniał wszystkim jego stałym członkom oraz ich rodzi­nom bezpłatny wstęp na organizowane wystawy.

Ważną inicjatywą, jaką podjęło TPSP w latach 1873-1894, było wspo­maganie Towarzystwa Wzajemnej Pomocy Artystów, założonego przez Jana Matejkę. W 1894 roku TPSP stworzyło jednak własny fundusz pożyczkowy, który – zgodnie z intencją powołującej go do życia in­stytucji – miał zostać przeznaczony na udzielanie finansowego wspar­cia potrzebującym artystom. Powstał on w oparciu o środki pobierane w formie 5-procentowej prowizji od ceny kupna dzieł sztuki sprzeda­wanych na wystawach Towarzystwa.

Początkowo w zakres zadań statutowych TPSP wchodziło tworze­nie zbiorów własnych, obejmujących dzieła sztuki, na których by smak ogólny mógł się wykształcić, zamiłowanie sztuki wzrastać i krytyka zdrowa a sprawiedliwa wyrabiać się dała. Zalążkiem tych zbiorów miała stać się „Galeria im. Dąbskich”, oddana Towarzystwu w depo­zyt na czas nieograniczony przez członka Dyrekcji Władysława Dąbskiego. Obok 200 obrazów wchodzących w skład tej kolekcji, Towarzystwo posiadało również kilka innych, uzyskanych drogą daro­wizny lub nabytych w oparciu o środki kumulowane w ramach fundu­szu dzieł pomnikowej treści. W czasach, gdy w Krakowie nie istniało jeszcze Muzeum Narodowe, próba stworzenia stałej galerii obrazów udostępnionej zwiedzającym, była niezwykle cenną inicjatywą. Nieste­ty, pozostała nieurzeczywistnioną. Nie zrealizowano także, podjętego przez Towarzystwo w latach dziewięćdziesiątych XIX wieku, pomysłu stworzeniu małego muzeum reprodukcji dzieł artystów polskich, które w zamyśle Towarzystwa miało na celu rejestrowanie i popularyzowa­nie rodzimego dorobku.

Duże zasługi położyło Towarzystwo dla rozwoju szkolnictwa artystycznego, organizując, począwszy od ostatniej ćwierci XIX wie­ku, konkursy na stypendia dla uczniów Szkoły Sztuk Pięknych. Dbając o kondycję polskiej sztuki starało się także inspirować artystów do twórczego współzawodnictwa, inicjując konkursy malarskie, a potem także rzeźbiarskie, których zwycięzcy nagradzani byli z fun­duszu Towarzystwa, jak i ze środków uzyskanych od prywatnych dar­czyńców.

Pałac TPSP rok 1902

Ideę opieki nad sztuką polską Towarzystwo urzeczywistniało rów­nież w dziedzinie ochrony zabytków, deklarując np. w 1864 roku 100 złotych reńskich na restaurację ołtarza Wita Stwosza, przyczyniając się w latach 1867/68 do odrestaurowania pomników w Żółkwi, angażując się finansowo w odnowienie kościoła Franciszkanów w Krakowie. Patronowało także powstawaniu placówek muzealnych na terenie Kra­kowa (przede wszystkim Muzeum Narodowego i Domu Jana Matejki), przekazując na ich rzecz szereg eksponatów.

Spośród różnorodnych kierunków działalności Towarzystwa intere­sująco przedstawia się udział w promowaniu sztuki polskiej za granicą. Na uwagę zasługuje zwłaszcza zaangażowanie TPSP w organizację działu polskiego na wystawie wiedeńskiej w roku 1872/73 i berlińskiej w 1891 roku.

Zgodnie z zapisem statutu Towarzystwo utrzymywało, na zasadzie wzajemności, stosunki z podobnymi instytucjami w kraju i zagranicą. Już w pierwszym roku swojego funkcjonowania nawiązało kontakt z 11 towarzystwami obcymi (m.in. z wiedeńskim, monachijskim, drez­deńskim, praskim), dokonując z nimi wymiany akcji i premii. Ściśle współpracowało też z podobnymi placówkami w kraju. W 1880 roku TPSP w Krakowie objęło patronat nad nowo powstałym Towarzystwem Przyjaciół Sztuk Pięknych w Poznaniu, które aż do roku 1903 pozostawa­ło filią krakowskiego Towarzystwa.
W 1885 roku do TPSP w Krakowie przyłączyło się, przeżywające poważne problemy finansowe, Towarzystwo Lwow­skie, prowadząc z nim wspólną działalność przez kolejne dziesięć lat. Wreszcie sekretarzowi Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Poznaniu i Lwowie powierzyło na jakiś czas swoją reprezentację również Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie.

W miarę krzepnięcia Towarzystwa, jego aktywność przybierała na siłach, by osiągnąć swe apogeum w latach 1875-1883. Zupełnie nowy okres w dziejach instytucji otwarło wybudowanie własnej siedziby. Od tego momentu coraz bardziej traciły na znaczeniu wystawy nieustające, dotychczas podstawowy instrument działania Towarzystwa, ustępując miejsca wystawom grup i stowarzyszeń artystycznych (Sztuka, Zero, Powszechny Związek Artystów Polskich, Stowarzyszenie „Rzeźba”), wystawom retrospektywnym artystów polskich (Malczewskiego, Wyspiańskiego, Stanisławskiego, Dunikowskiego, Fałata, Szymanowskie­go i in.) i zagranicznych (np. Wassila Kandinsky’ego w 1905 roku), ekspozycjom jubileuszowym lub pośmiertnym, konkursowym, okolicz­nościowym (rocznica grunwaldzka, 100-lecie śmierci księcia Józefa Po­niatowskiego) oraz tematycznym („Koń w malarstwie i rzeźbie polskiej”, „Dziecko w sztuce”). W tym czasie Towarzystwo podjęło szereg nowych inicjatyw: w 1905 roku dla zawiązującego się Towarzystwa Graficznego uruchomiło w swoim gmachu „Graficzną stację doświad­zalną”, w 1911 roku rozpoczęło publikację „Krakowskiego Miesięcz­nika Artystycznego”, będącego organem TPSP, Muzeum Narodowego i Towarzystwa Ochrony Piękności Miasta Krakowa, a w 1912 roku powołało fundusz emerytalny dla artystów wystawiających swe dzieła w Pałacu Sztuki oraz sierot i wdów po nich.

Wybuch pierwszej wojny światowej wyznaczył Towarzystwu nowe kierunki działalności, jak pomoc udzielana artystom przy aprowizacji, czy organizacja w salach Pałacu „salonu sprzedaży zamiennej”. Na dwa lata zawieszono organizację wystaw, na pięć wstrzymano wydawanie premii. Po wojnie instytucja kontynuowała wypracowany wcześniej model funkcjonowania. Korzystając z nowej sytuacji geopolitycznej już w 1918 roku podjęła aktywną działalność na arenie ogólnokrajowej, uczest­nicząc w pracach Rady Sztuki, będącej forum porozumienia różnych śro­dowisk artystycznych. Coraz bardziej istotnym kierunkiem aktywności TPSP stawała się działalność publicystyczna, dotycząca sztuk pięknych. Jej wyrazem było wydawanie w latach 1923-1925 „Rocznika Ilustro­wanego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie Poświę­conego Sztuce. Literaturze i Kulturze”, redagowanego przez sekretarza Towarzystwa, Antoniego Waśkowskiego. Wobec wzrastającej liczby ugrupowań artystycznych funkcjonujących w środowisku krakowskim, główną troską Towarzystwa stało się zapewnienie gościny wszystkich kierunkom, wszystkim prądom, integrowanie rozbieżnych dążeń, skupianie pod jednym sztandarem najskrajniejszych indyidualności artystycznych.

Pierwsza wystawa w TPSP
Mimo tak szczytnie nakreślonych celów i podjęcia różnorodnych ini­cjatyw zmierzających do ich urzeczywistnienia. Towarzystwo napoty­kało na opozycję ze strony awangardowych grup, które zarzucały mu konserwatyzm postawy i opieszałość w działaniu. Z czasem autorytet TPSP coraz bardziej podupadał.

We wrześniu 1939 roku, po wkroczeniu Niemców do Krakowa, za­wiązała się Tymczasowa Dyrekcja Towarzystwa z Wojciechem Kossa­kiem na czele, która zajęła się zwinięciem wielkiej retrospektywnej wystawy dzieł Jacka Malczewskiego, a także zabezpieczeniem majątku i archiwum TPSP. Począwszy od listopada 1939 roku, kiedy to Pałac Sztuki został przejęty przez okupanta, działalność instytucji zawieszono.

Odrodziła się ona zaraz po wyzwoleniu. W styczniu 1945 roku ukonsty­tuował się zarząd z Franciszkiem Walterem na czele, którego staraniem już we wrześniu otwarta została wystawa inauguracyjna. Ekspozycje, jakie odbywały się w pierwszych latach powojennych, prezentowały przede wszystkim prace współczesnych artystów polskich, zwłaszcza krakowskich. Wydarzeniem o niezwykłej randze artystycznej stała się Pierwsza Wystawa Sztuki Nowoczesnej, zorganizowana w salach Towarzystwa w 1948 roku przez krakowski Klub Artystów. Była to naj­ważniejsza manifestacja nowoczesnej myśli w plastyce polskiej okresu powojennego. W latach pięćdziesiątych, w związku z utworzeniem Centralnego Biura Wystaw Artystycznych i przekazaniem mu kompetencji do organizowania wszystkich wystaw na terenie kraju, Towarzy­stwo starało się skupić na formach pracy niezależnej od CBWA. Rozwinęło wtedy na szeroką skalę aktywność skierowaną na upowszech­nianie sztuki przez odczyty i prelekcje. Organizowano je zarówno we własnym lokalu, jak również w świetlicach, klubach i domach kultury na terenie Krakowa oraz najbliższych miejscowości. Dopiero pod ko­niec lat pięćdziesiątych TPSP powróciło do działalności ekspozycyjnej. Rozwijała się ona na tyle prężnie, że wkrótce Pałac Sztuki nie był w stanie sprostać jej potrzebom. W 1959 roku Towarzystwo otwarło zatem ob­szerny salon filialny w Nowej Hucie, stanowiący przez bardzo długi czas jedyną stałą placówkę wystawową w tej części miasta. W tym samym roku rozpoczęło także opiekę nad dworkiem Jana Matejki w Krzesławicach, w którym zgromadziło pamiątki po malarzu. Nową inicjatywą, z jaką TPSP wystąpiło na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, było otwarcie czytelni czasopism i wydawnictw artystycznych w Pałacu Sztuki i Salonie w Nowej Hucie. Rozpoczęto także gromadzenie dokumentacji dotyczącej artystów wystawiających w salach Towarzystwa od 1854 roku.

Po kryzysie lat osiemdziesiątych w 1996 roku władzę przejął odro­dzony Zarząd TPSP, który przedmiotem swych starań uczynił przede wszystkim odnowienie Pałacu Sztuki, odzyskanie zbiorów Towarzy­stwa, które znalazły się w posiadaniu różnych osób i instytucji oraz powołanie Instytutu Badań Naukowych im. Karola Estreichera, zajmu­jącego się m.in. porządkowaniem Księgozbioru i Archiwum rodziny Estreicherów. Odrodzony Zarząd TPSP wznowił także działalność w dziedzinach, które od początku istnienia Towarzystwa objęte były zakresem jego zainteresowań: wystawienniczej, popularyzatorskiej i pu­blikacyjnej."|